Tag Archive for 'ses'

Ses: Tascam Dr-701D ve Düşündürdükleri

tascam_dr_701dTürk sinemasında ses hep sorunludur. Son on beş yirmi yılda biraz düzelse de hala konunun tam olarak çözülemediği açık.

Tabi hal böyle olunca sesin kısa filmlerde daha da beter olması kaçınılmaz. Bir kaç yıldır özellikle atölye yaparken bu meseleye kafayı takmış olduğum için çeşitli aletler ve yöntemler deniyordum.

Ses kaydında ilk sorun tabi ki mikrofon. Gerçekten çok iyi mikrofonlar binlerce dolara satılıyor fakat aslinda bunlara ihtiyacınız yok. İnsan sesi konuşma sırasında (bir piyano veya keman olmadığı için) çok büyük bir frekans aralığı gerektirmiyor (100-5000 hertz arası).

Tabi ki 3000 dolarlık bir mikrofondan çıkacak ses 150 dolarlık bir mikrofonla kaydedilenle aynı olmaz ama bütçenize göre makul bir seçim yapmakta yarar var. Ucuz ama görece iyi mikrofonlarıyla bilinen Rode’un NT veya biraz daha üst seviye Alman Sennheiser’in MKE600 gibi “shotgun” mikrofonlari dialog kaydı için çoğu durumda son derece yeterli.

İkinci sorun profesyonel bütün ses ekipmanlarında olduğu gibi XLR çıkışa sahip bu mikrofonlardan gelen sinyali kameraya kaydetmek. Ne yazık ki yarı profesyonel kameraların hem girişleri “mini jack” (Apple’ın yok etmeye kararlı olduğu o meşhur giriş) hem de içlerindeki preamp (ses yükseltici devre) iyi değil. Bu yüzden özellikle kablo uzadıkça ses kaydında bir çok sorun ortaya çıkıyor. Ayrıca bu bağlantıyla mikrofonlara ihtiyaç duydukları 48V luk elektriği de yollayamıyorsunuz. Kameranızda XLR girişleri yoksa ya bir “preamp” satın alacaksınız ya da dışarıdan kayıtçı kullanacaksınız.

Tabi ses konusunda sonu gelmeyen bir tartışma kaydın 16 bit 48 KHZ olmasının yeterli olup olmayacağı konusu (Bir çok kamera bu şekilde kayıt yapıyor).  Bu konuya döneceğim.

Garip olsa da aslında en çok bir “sopaya” (boom) ihtiyacınız var. Tabi bu herhangi bir sopa olmasa iyi olur : ) Özellikle içinden kablolu olanlar çok pratik.

Bütün bu aletleri edinmek aslında işin en kolayı. Zor olan ondan sonra başlıyor: Düzgün bir kayıt yapmak!

Ses kaydında en önemli nokta S/N Ratio adı verilen “sinyalin gürültüye oranını” ayarlamak. Peki bu ne demek? Burada sinyal dediğimiz şey aslında konuşma oluyor. Dolayısıyla konuşmaların kaydının ortamdaki (klima, trafik, uçak sesi, rüzgar vs) ve sistemdeki (humm, buzz, hiss vs) diğer gürültülere (noise) göre yüksek olması çok önemli. Aksi durumda konuşma anlaşılmaz olacak veya sonradan üzerinde işlemler yapılmaya çalışıldığında ses metalikleşecek ve bozulacaktır.

Yüksek bir S/N ratio sağlamak için yapılacak üç temel şey var:

1- Ortamdaki klima, TV vs gibi gürültüleri yok etmek. Pencereleri kapatmak, sessiz ayakkabılar giymek ve ekibin mutlak sessizliğini sağlamak.

2 – Ortam çok gürültülüyse yaka mikrofonu (Lavalier) kullanmak: Bunlar doğaları gereği dış gürültülere daha az duyarlılar ama kabloyu ve kendilerini gizlemeniz gerekiyor.

3- En önemlisi: Shotgun diye anılan mikrofonu oyunculara tutabileceğiniz en yakın mesafede tutmak. Fakat bunu aynı zamanda kameraya da görünmeden yapmak durumundasınız. Ayrıca yukarıda sözünü ettiğim mikrofonlar önlerine çok duyarlıyken yandan veya arkadan gelen seslere daha duyarsızlar. Bu da yanlış açıyla tutmanız halinde kötü bir ses kaydına yol açıyor.  Ayrıca bulunduğunuz ortamda “reverb” (yankı veya yansıma) fazlaysa boş duvarlardan dönen ikincil sesler kaydı etkileyeceği için ses battaniyeleri kullanmanız gerekebilir.

Sahnede iki veya daha fazla kişi varsa dialogu doğru takip edebilmeniz ve bunu yaparken de gürültü çıkarmamanız, görünmemeniz ve mikrofonu titretmemeniz gerekiyor. Kamera da hareket halindeyse işiniz daha da güçleşiyor.

İşte basit gibi görünen bir “sopa tutma işi” aslında son derece zor bir meslek. Normalde profesyonel bir film setinde bir “Boom Operator” ve ayrıca bir de “Production Mixer” bulunur. Bu ikinci kişinin görevi ses kaydının (veya kayıtlarının) yüksekliğini takip etmektir. Daha dar bütçeniz varsa bazen “Boom Operator” aynı zamanda “mikserlik” de yapmak durumunda kalabilir veya kameraman ses kaydına bakabildiği kadar bakar (Tabi bu iyi bir seçenek değil)

Ses kaydının yüksekliği elbette yukarıda bahsettiğim S/N Ratio açısından kritik. Yüksekliği asla belli bir seviyenin üstüne (clipping) ve altına gitmeyecek şekilde ayarlamanız gerekiyor. Özellikle “dinamik aralığı” geniş bir sahnede (örneğin oyuncuların aniden bağırıp sonra fısıldadıkları bir sahne) işler son derece zor hale gelebiliyor.

Kısaca aslen ekipmandan çok o ekipmanın doğru kullanımı önemli.

Profesyonel sinemada kameranın üzerine kayıt yapılmaz (yapılsa da pek kullanılmaz). Bunun yerine “Double System Sound” (İkili Ses) adı verilen bir teknik kullanılır: Yani ses ayrı bir aletle ayrı bir ortama kaydedilir. Tabi bu da sonradan seslerin eşlenmesi (sync) sorununu ortaya çıkarır.

Bu eşleme meselesiyle uğraşmamak için dışardan kayıtçılara pek sıcak bakmıyordum ve Juicedlink’in bir preamfisini kullanıyordum ama bir kaç ay önce yukarıda gördüğünüz Tascam DR-701D‘yi Oktostore‘dan satın aldım.

Bu aletin fikrimi değiştirmesinde en önemli etken dünyada ilk defa bir kayıtçının HDMI sayesinde kameraya bağlanıp timecode bilgisini almanın yanı sıra siz kayda basınca kayda girmesi, çıkınca çıkmasıydı. Buna ek olarak yeni kurgu yazilimlari eşleme işini neredeyse otomatik hale getirdi.

Dört ayrı kanaldan (girişten) 24 bit 192 KHZ kayıt yapabilen DR701d bu boyut ve fiyat aralığında timecode işleyebilen ilk ürün. Yani kameradan HDMI bağlantısı yaparsanız görüntü ile ses aynı timecode verisine sahip oluyor. Bu daha önce ancak çok üst düzey aletlerde görülen bir özellikti.

DR 701D aynı anda HDSLR’a da çıktı veriyor. Böylece hem kameranın üzerine hem SD karta kayıt yapmış oluyorsunuz. Kameradaki 16bit/48Khz’den farklı olarak 24 bit 192 khz kaydettiğim dialoglarda ilk dinleyişte ciddi bir fark görmedim ama hem sorunlu seslerin düzeltilmesinde işe yarıyor hem de yedek oluyor.

Özellikle 4 ayrı mikrofondan ses kaydetmek gibi işlere girecekseniz tabi yararlı bir alet. Ayrıca kameradan bağımsız bir kayıtçıya sahip olmak pratik olarak da bazen işe yarıyor. Aletin tek kötü yanı üzerindeki “Limiter” in (sınırlayıcı) ne yazık ki analog değil sayısal olması. Analog sınırlayıcılar şimdilik sadece Sound Devices gibi üst seviye kayıtçılarda oluyor. Bunların da fiyatları Tascam’ın 7-8 katına yaklaşıyor!

Tabi çekim işin sadece bir kısmı. Sorunlu sesler her zaman oluyor. Bunların bir takım filtrelerle düzeltilmesi veya yeniden kaydedilmesi (ADR), foley, efekt ve müziklerin eklenmesi ve iyi bir miksaj yapılması şart. Çekimin hemen sonrasında açığa alınacak ses kayıtları (wild lines) da hayati önem taşıyor.

Kısaca bağımsız filmciler ve kısacılar için güzel zamanlardayız! Kameralara deli gibi yatırım yapmak ve her yıl geri düşmek yerine sese yatırım yapmak filmlerinizin kalitesini ciddi şekilde arttıracaktır. Zira filminiz ne kadar iyi görünürse görünsün sesleri anlaşılmıyorsa veya amatörse bütün etki yok olacaktır.

Çekim Monitörü ve Diğer Şeyler

IMG_0884

Yıllardır bir çekim monitörü almak isterim fakat piyasadaki seçeneklere bakınca içim sıkılır.

Özellikle HDSLR ile çekim yapacaksanız ikinci bir ekrana ihtiyacınız var. Ne yazık ki şu an varolan en iyi çekim monitörleri bile 1280*800 çözünürlüğünde çalışıyor. Durum o kadar vahim ki bazıları 800*600 bile olabiliyor. Üstelik bu ekranların çoğunun renk kalitesi de berbat.

Buna karşılık şurada görebileceğiniz gibi fiyatlar da epey yüksek. İyi bir ekran almak isterseniz 2500 USD gibi bir masrafı göze almanız gerekiyor. Bu devirde tam HD bile olmayan bir ekrana 2500 dolar vermek saçmalık diye düşündüğüm için bu soruna Ipad çözüm olabilir umuduyla epeydir bekliyordum. Tabi klasik Apple inadı yüzünden ne yazık ki Ipad??in o muhteşem ekranını video izleme için kullanamıyoruz. Aleti Jailbreak yaparsanız olabiliyor ama onunla da ben uğraşamadım.

İmdada Samsung yetişti. Donanım olarak piyasadaki en iyi tabletlerden biri olan Galaxy TAB S 8.4??teki ekran hem 2560*1600 çözünürlüğünde bir Super Amoled, hem de aynı nedenle renk ve kontrast aralığı şuradan da okuyabileceğiniz gibi mükemmel. Özetle Samsung??un ekranı şu anda alabileceğiniz bütün çekim monitörlerinden çok daha iyi (çok kelimesine vurgu yapıyorum). Yaklaşık 800 TL gibi bir fiyatla Teknosa??dan alınabiliyor. Ek olarak bir de USB Otg (On The Go) kablosu aldım (bunun görevi tabletin micro USB bağlantısını standart USB ye çevirmek. Yalnız dikkat edin kablo OTG özelliğine sahip değilse çalışmıyor)

DSLR controller adlı uygulamayı Android mağazasından indirdim. Tableti kameraya bağladım veeee!

Yukarıda gördüğünüz gibi ekranda 5D MK III??ü kontrol etmemizi sağlayan bir arayüz belirdi. İsterseniz bu arayüzü görmeyebiliyorsunuz. Üstelik ekrandan dokunarak focus dahil her türlü kontrol de mümkün. Harika!

Daha da şaşırtıcı olan kameranın açılır açılmaz tabletin de otomatik olarak ekranı açması, kapattığınızda  da 15 sn içinde kapanması. Samsung??un pili 6 saat gidebiliyor. Böylece Toplam 830 lira gibi bir harcamayla 2.5K Super Amoled bir çekim monitörüne kavuştum. Tabi bunu kameranın flaş yuvası (hot shoe) kısmına bağlamak için ufak bir Sirkeci ziyaretiyle Zoom ticaret??ten Manfrotto??nun şu harika adaptörünü almam gerekti.

Son çektiğim profesyonel iş sırasında bu düzeni kullandım. Doğrusu sonuç gayet başarılıydı. Elbette ufak bir gecikme var (Bu daha az olmakla birlikte HDMI??da da var zaten) ve bazen nedenini tam çözemediğim şekilde kare kaçırma oluyor. USB kablosunun ve tabletin etkili olduğunu sanıyorum. Daha iyi bir kablo ısmarladım yakında gelince bakacağım tekrar.

Tablet konusunda belki de Nexus7 benzeri 1920*1080 lik daha ucuz bir tablet daha hizli olabilir. Bu konuda deneme yapamadım. Ne yazık ki RAW video desteği yok şu anda. RAW çekerken kayda girdiğiniz anda görüntü donuyor. Ayrıca Magic Lantern??in bazı özellikleri monitörün kare hızını da düşürüyor.

Aynı sistemi TPLink bir router ile kablosuz olarak da kurmak mümkün ama ben denemedim.

Samsung??un tabletini bir tablet olarak değerlendirirsem Ipad kadar hızlı değil ne yazık ki (belki Android yüzünden) ancak dediğim gibi şu ana kadar gördüğüm en iyi ekrana sahip. Rec 709 renk uzayının tamamını ve Adobe RGB??nin yüzde 97??sini gösterebilen bu ekran aynı zamanda Amoled olduğu için siyahları vermek konusunda da çok başarılı.

Hem Atölye filmleri hem kendi işlerim için aldığım bir diğer önemli aksesuar da yanda gördüğünüz Port Protector. 5d MK III ile çalışanlar bilir, HDMI kabloları bir türlü yerinde durmaz ve hatta bazen kendileri sağlam kalırken kameranın1078745 yuvasını da bozarlar. Small HD firmasının ürettiği bir aksesuar sayesinde HDMI ve USB kabloları dert olmaktan çıkıyor. 49 USD lik fiyatı biraz yüksek ama sağladığı koruma o kadar önemli ki aldığınıza pişman olmazsınız diye düşünüyorum.

Son ürün de aşağıda gördüğünüz ve şuradan inceleyebileceğiniz Juicedlink ön amfi. Bilenler bilir sesi kamera
üzerine çekmek hep bir amatörlük sayılır sektörde. Tabi ideal bir dünyada bu doğrudur. Kameranın 16 bit857043 48 KHZ lik kayıt kalitesi ve ön amfisi yeterli sayılmayabilir. Fakat kameranın üstüne kayıt yapmanın da pratikliği yadsınamaz. İste yandaki küçük alet bu işi daha iyi yapmanızı sağlıyor.  Bu kutu sayesinde hem XLR ses girişlerine sahip oluyor, hem kameranın yetersiz ön amfilerinden kurtuluyor, hem de ses yüksekliğini gerçek düğmelerle kontrol edebiliyorsunuz.

Filmciler için güzel bir dönemdeyiz: Bir çok sorun böyle küçük yan yollarla da olsa halloluyor. Blogu izleyenlerin fark ettiği üzere yeniden bağımsız moda döndüğüm için bu aletler tabi önemli ama alacak şeyler bitmedi!

Social Media

Visit Us On TwitterVisit Us On Youtube